حسابداری بخش مهمی از مدیریت امور مالی یک کسب‌وکار است و نقش تعیین‌کننده و پررنگی در ادامه فعالیت یک مجموعه دارد. مدیران مالی با بررسی دقیق گزارش‌های مالی تیم حسابداری برای جذب مجدد سرمایه، تغییر لاین تولید، شروع یک لاین جدید یا توقف آن تصمیم می‌گیرند؛ و یکی از رکن‌های این تصمیم‌گیری مهم بحث برآورد و محاسبه بهای تمام شده یک کالا یا خدمت خاص است.
تمام هزینه خرج شده برای به ثمر رسیدن یک محصول بهای تمام شده آن است که به روش‌های مختلف ثبت و محاسبه می‌شود، در این مقاله درباره تعریف دقیق بهای تمام شده، روش‌های محاسبه، کاربرد و لزوم برآورد این بهای تمام شده صحبت خواهیم کرد، پس با ما همراه باشید.
تعریف بهای تمام شده
بهای تمام شده مهم‌ترین شاخص سنجش عملکرد موفق یک مجموعه، یک فروشگاه و یا شرکت است. این بهای تمام شده در واقع شامل تمام هزینه‌هایی می‌شود که برای تولید یک محصول یا خدمات خاص با عمر مفید مشخص هزینه شده است.
گفتیم که محاسبه بهای تمام شده از مهم‌ترین شاخص‌های سنجش عملکرد موفق یک مجموعه و یکی از مهم‌ترین مسائل مالی و تجاری در هر مجموعه است که برای برآورد موارد زیر ضروری است:
- هزینه‌های تجاری
- بهره‌وری یک مجموعه
- سود و کارایی کسب‌وکار
علاوه‌بر این مدیران مالی بر‌اساس همین بهای تمام شده برای افزایش یا کاهش هزینه‌ای مرتبط با تولید و حتی دستمزد نیروهای مجموعه تصمیم گرفته و استراتژی سرمایه‌گذاری سال‌های آینده کسب‌وکار را تدوین خواهند کرد. به همین خاطر شما در هر کسب‌وکاری اعم از یک فروشگاه کوچک تولیدی تا برند مشهور خدماتی و… نیاز به محاسبه بهای تمام شده دارید؛ زیرا شامل بودجه‌ای می‌شود که برای به ثمر رساندن یک کالا و خدمت خاص، هزینه کردید.
بهای تمام شده شامل چه هزینه هایی است؟
بهای تمام شده کالا و خدمات در واقع مجموع 6 هزینه اصلی است که برای تولید یک محصول خاص بکار می‌رود. این 6 هزینه اصلی به ترتیب شامل موارد زیر است:
- هزینه خرید یعنی خرید تجهیزات مرتبط و ضروری برای تولید کالا و خدمات یک مجموعه
- هزینه نصب یعنی راه‌اندازی هرگونه دستگاه و ماشین موردنیاز برای فرایند تولید
- هزینه تعمیر و نگهداری برای مراقبت از دستگاه‌های ضروری در روند تولید
- هزینه نوسازی یعنی هزینه حفظ و نگهداری از تجهیزات کارگاه و بروزرسانی مداوم
- هزینه انرژی یعنی هزینه برق، آب و گاز مجموعه که در حال تولید
- هزینه حمل‌ونقل مرتبط با ارسال تجهیزات و محصول تولید شده
انواع حسابداری بهای تمام شده
با توجه به اهمیت برآورد بهای تمام شده برای یک مجموعه و سنجش عملکردی که داشته، تیم حسابداری به روش‌های مختلفی این بهای تمام شده را حساب کرده و گزارش نهایی آن را برای ارجاع به تیم مدیریت آماده می‌کند. روش و انواع مختلف حسابداری بهای تمام شده عبارت‌اند از:
- بهای تمام شده در ترازنامه
- بهای تمام شده در سیستم دائمی
- بهای تمام شده در حسابداری صنعتی
- بهای تمام شده در سیستم ادواری
- بهای تمام شده بر اساس سود و زیان
بهای تمام شده در ترازنامه: می‌دانید که موجودی نقدی و قابل‌دسترس در ترازنامه به معنای دارایی جاری و حاضر شرکت است؛ به همین خاطر با افزایش بهای تمام شده هر محصولی، موجودی نقدی و در واقع همان دارایی شرکت هم بیشتر می‌شود، که نتیجه آن افزایش سود است. این انباشت سود در ترازنامه در پایان سال مالی برای صاحبان سرمایه و سهام در شرکت درآمد بیشتری همراه داشته و یکی از روش‌های ارزیابی بهای تمام شده است.
بهای تمام شده در سیستم دائمی: در سیستم دائمی که دقت بسیار بالایی هم دارد، محاسبه بهای تمام شده کالاهای فروش رفته، بر اساس ثبت دائمی کالا و محصول انجام شده و اطلاعات دیگر مانند انبارگردانی یا فروش کالای منسوخ شده ثبت نمیشود. اساس این روش دقت و نظم در ثبت فروش همه کالاها بر اساس تاریخ است.
بهای تمام شده در حسابداری صنعتی: در حسابداری صنعتی، هزینه‌های شرکت برای تولید یک محصول خاص برآورد می‌شود تا مدیر بتواند برای تولیدهای آینده برنامه‌ریزی بهتری داشته و استراتژی سرمایه‌گذاری دقیق‌تری تدوین کند. در این روش وسعت تولید در نظر گرفته شده تا مدیریت مالی شرکت موفق‌تر عمل کند.
بهای تمام شده در سیستم ادواری: در سیستم ادواری، تمام موجودی فروش رفته از کالای منسوخ شده، کالای دزدیده شده و کالای فروش رفته حساب می‌شود؛ به همین خاطر این روش از بهای تمام شده در سیستم دائمی دقت کمتری دارد.
بهای تمام شده بر اساس سود و زیان: در آخر هم برآورد بهای تمام شده بر اساس سود و زیان است که به آن دوره مالی نیز می‌گویند. در این روش محاسبه، در صورتی که کالای فروش رفته سود و زیان داشته باشد، بهای تمام شده آن مشخص شده و برای رعایت تطابق، هزینه و درآمد کالای فروش رفته را تطبیق می‌دهند؛ تا این بها از حساب کالای نهایی به قیمتنهایی منتقل شود. در فرمول محاسبه این روش باید بهای تمام شده کالا را از مقدار فروش خالص کم کنید تا به سود و زیاد نهایی برسید.
انواع حسابداری بهای تمام شده بر اساس نوع هزینه‌ها
زمانی که یک محصول در روند نهایی تولید قرار می‌گیرد، از لحظه طراحی و چیدن استراتژی تا رسیدن به دست مشتری هزینه‌های زیادی دارد، که در حسابداری بهای تمام شده آن محصول باید به این هزینه‌ها نیز توجه شود. بر همین اساس انواع حسابداری بهای تمام شده یک کالای خاص را به شکل زیر ترسیم می‌کنیم:
- مستقیم شامل محاسبه و برآورد تمام هزینه‌های اختصاصی تولید کالا
- هزینه مواد مستقیم شامل تمام مواد اولیه مورد استفاده در فرایند تولید
- هزینه محصول شامل هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم کالای تولیدی
- هزینه عملیات شامل هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم فرایند تولید کالا
- هزینه تقسیمی شامل هزینه‌ای تولید به ازای هر واحد تولید
- هزینه پیشرفته در معنای استفاده از هزینه‌های قبلی برای ارزیابی و برآورد هزینه‌های احتمالی در فرایندهای تولیدی آینده
انواع حسابداری بهای تمام شده در حوزه‌های مختلف
ابتدای مقاله گفتیم که برآورد و محاسبه بهای تمام شده کالا و خدمات برای هر مدل کسب‌وکاری لازم و یکی از سنجش‌های عملکرد موفق مجموعه است. به همین خاطر حسابداری بهای تمام شده یک کالای خاص در حوزه‌های کاری مختلف، متفاوت است.
حسابداری بهای تمام شده (Full Cost Accounting) در حوزه‌های مختلفی استفاده می‌شود؛ برخی از این حوزه‌ها عبارت‌اند از:
- صنعتی: حسابداری بهای تمام شده در حوزه صنعتی شامل تمام هزینه‌های مرتبط با فرایند تولید کالا اعم از هزینه مستقیم مانند مواد اولیه و ضروری برای تولید و یا هزینه غیرمستقیم مانند هزینه انرژی و یا حمل‌ونقل می‌شود.
- خدماتی: هزینه خدماتی شامل بودجه مرتبط با خدمات یعنی پرداخت حقوق کارکنان، پرداخت رهن یا اجاره محل و… می‌شود.
- بخش عمومی: هزینه بخش عمومی شامل خدمات دولتی و عمومی مانند خرید تجهیزات ضروری برای تولید، نگهداری از تجهیزات و تعمیرات ضروری و دوره‌ای می‌شود.
- شرکت‌های پیمانکاری: هزینه شرکت پیمانکاری هم شامل بودجه مرتبط با پیمانکار پروژه است که می‌تواند متعلق به یک شخص یا چند پیمانکار باشد.
دلیل اهمیت حسابداری بهای تمام شده
حسابداری، محاسبه و ثبت بهای تمام شده صرفاً برای سنجش عملکرد و بهره‌وری یک مجموعه نیست؛ بلکه برای تعیین قیمت، محاسبه ضرر و حتی ارزیابی سودی که قرار است روانه شرکت شود، اهمیت دارد. اولین دلیل اهمیت حسابداری بهای تمام شده تاثیر آن در تعیین قیمتنهایی است. با محاسبه بهای تمام شده، آن کسب‌وکار می‌تواند قیمت مناسبی را با سود قابل‌قبول برای کارش تعیین کرده و وارد گود رقابت شود.
تاثیر بعدی هم مرتبط با همین سود است؛ زیرا بهای تمام شده نشان می‌دهد که در فرایند تولید چقدر سود کردید و آیا ادامه این تولید برای شرکت مناسب است یا خیر؟ با همین معیار است که بسیاری از شرکت‌ها تولید کالای خاصی را به دلیل نداشتن سود متوقف کرده و وارد یک لاین دیگر شدند.
سومین مورد، مدیریت موجودی است. در واقع با محاسبه بهای تمام شده می‌توانید زمان دقیق برای سفارش مجدد مواد اولیه لازم برای تولید کالا و زمان تقریبی ورود مجدد آن کالا به بازار را تعیین کنید. در آخر هم نوبت به همان حرف اولمان در مقاله یعنی سنجش عملکرد موفق شرکت می‌رسیم. در این مرحله برای بهبود فرایند تولید، افزایش بودجه تولید، تعدیل یا جذب نیرو، جذب سرمایه یا توقف تولید تصمیم‌های مهمی گرفته می‌شود.
کاربرد حسابداری بهای تمام شده
حسابداری بهای تمام شده محصولات، به مدیریت مجموعه کمک می‌کند تا بتواند بر‌اساس وضعیت دقیق فروش، میزان سود و هزینه‌ای که تولید یک محصول خاص داشته، موفقیت تیم را سنجیده و برای سرمایه‌گذاری‌های بعدی برنامه‌ریزی کند. از طرف دیگر برآورد هزینه‌هایی مانند سفارش مجدد مواد اولیه، هزینه حقوق نیروی انسانی، خرید یا اجاره تجهیزات و ماشین‌آلات، لزوم آموزش نیروها و… همگی آن بخشی از هزینه‌های جاری یک لاین تولیدی است که بعد از برآورد بهای تمام شده همان کالا، باید دوباره برنامه‌ریزی شود.
به این ترتیب، کاربرد حسابداری بهای تمام شده را می‌توانیم برای موارد زیر لازم و ضروری بدانیم:
- تعیین هزینه و قیمتنهایی محصول در بازار
- برآورد و محاسبه هزینه و قیمت تمام شده محصول
- تصمیم‌گیری درباره ادامه تولید همان محصول بر‌اساس سود و زیان
- تصمیم برای جذب سرمایه مجدد برای لاین تولید محصول
- ارزیابی میزان موفقیت یک مجموعه در تولید آن کالا
روش‌های محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته
بهای تمام شده یک کالا و تعیین قیمت برای آن به 4 روش مختلف انجام می‌شود. تا اینجا گفتیم که هزینه تمام شده یک کالا شامل تمام بودجه‌ای می‌شود که برای مواد اولیه تولیدی، خرید، نگهداری یا تعمیر تجهیزات تولید آن محصول، حمل‌ونقل و… هزینه شده است. با این تعریف‌ها برای محاسبه بهای تمام شده کالاهای فروش رفته می‌توانید از 4 روش زیر استفاده کنید:
- روش FIFO) First In, First Out)
- روش LIFO) Last In, First Out)
- روش میانگین وزنی (Weighted Average)
- روش تعیین هزینه مستقیم و غیرمستقیم (Direct and Indirect Costs)
در روش اول (FIFO) که بیشتر کسب‌وکارها هم از آن استفاده می‌کردند، باید هزینه مواد اولیه و ضروری برای تولید یک کالا را به عنوان هزینه تمام شده در نظر بگیرید. البته روش دوم Last In, First Out، هم تقریباً همین است با این تفاوت که هزینه آخرین فاکتور خرید مواد اولیه برای تعیین قیمت در نظر گرفته می‌شود. تا چند سال پیش استفاده از روش دوم بیشتر در صنایع دارویی یا صنایعی که با کالاهای وارداتی سروکار داشتند به چشم می‌خورد؛ اما در حال حاضر با توجه به تغییر لحظه‌ای قیمت‌ها تقریباً روش دوم برای همه کسب‌وکارها ضروری است.
در روش سوم هزینه‌نهایی هر کالا بر‌اساس میانگین وزنی از هزینه‌های مرتبط با دیگر واحدهای تولیدی محاسبه شده و در روش چهارم هر هزینه‌ای که مستقیم یا غیرمستقیم برای تولید یک کالا پرداخت شده، محاسبه و به عنوان هزینه‌نهایی کالا تعیین می‌شود. با این تعاریف در ادامه به ثبت حسابداری بهای تمام شده این کالاهای فروش رفته خواهیم پرداخت.
ثبت حسابداری بهای تمام شده کالای فروش رفته
برای ثبت حسابداری بهای تمام شده کالاهای فروش رفته از سیستم‌های دائمی حسابداری استفاده می‌شود که با دقت بسیار بالایی با ثبت اطلاعات مهم خرید و فروش، بهای تمامی کالاهای رسیده به دست مشتری را حساب می‌کند.
این سیستم‌ها عموماً اطلاعات خرید و فروش را ثبت می‌کنند؛ با این تفاوت که هنگام خرید موجودی کالا را به عنوان بدهکار مشخص کرده و حساب پرداختی را بستانکار ثبت می‌کنند. برای ثبت اطلاعات هنگام فروش هم حساب پرداختی را بدهکار و درآمد فروش را بستانکار ثبت کرده یا مستقیماً بهای تمام شده کالای فروش رفته را بدهکار و موجودی بهای تمام شده را بستانکار ثبت می‌کنند.
با این سه مسیر بهای تمام شده کالای فروش رفته در سیستم دائمی حسابداری ثبت می‌شود؛ اما در صورت عدم دسترسی به سیستم، از فایل اکسل هم می‌توانید استفاده کنید.
برنامه‌های حسابداری به‌صورت خودکار بروزرسانی شده و دقت بالایی در محاسبه دارند؛ اما در فایل اکسل خودتان باید تمامی هزینه‌های مواد اولیه، قیمت خرید، هزینه‌های ثابت و ماهانه، قیمتنهایی محصول و… را وارد کنید تا محاسبه را انجام دهد، پس توصیه می‌کنیم برای راحتی کار خودتان هم که شده از ثبت حسابداری کالا در نرم‌افزارهای مختلف استفاده کنید.
کلام آخر
مجموعه بزرگ و هدفمند msys با هدف معرفی محصولات با‌کیفیت و استاندارد روز دنیا و همچنین ارائه دیدگاه‌های ERP فعالیت خود را چند سالی است که شروع کرده و یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌ها در حوزه ارائه راهکارهای SAP در ایران است؛ که توانسته این راهکارها را در بیش از 20 سازمان و کسب‌وکار بزرگ پیاده کند.
ماژول‌های تحت پوشش این مجموعه شامل سیستم مدیریت پروژه، مدیریت دارایی‌های ثابت، کنترل هزینه و بهای تمام شده، حسابداری مالی، مدیریت مواد، برنامه‌ریزی تولید و ده‌ها ماژول موفق دیگر می‌شود که برای ارائه به سازمان‌ها و کسب‌وکارها آماده فعالیت است، برای اطلاعات بیشتر منتظر تماس شما با تیم پشتیبانی هستیم.
